DİRSE HAN OĞLI BUĞAÇ HAN BOYINI

BEYAN İDER HANUM HEY

 

     Bir gün Kam Gan oğlı Han Bayındır yirinden turmış idi.  Şâmî günlügi yir yüzine dikdürmiş idi. Ala sayvanı gök yüzine aşanmış idi. Bin yirde ipek halıçası döşenmiş idi. Hanlar hanı Han Bayındır yılda bir kerre toy idüp Oğuz biglerin konuklar idi. Gine toy idüp atdan aygır deveden buğra koyundan koç kırdurmış idi. Bir yire ağ otağ bir yire kızıl otağ bir yire kara otağ kurdurmış idi. Kimün ki oğlı kızı yok kara otağa kondurun, kara kiçe altına döşen, kara koyun yahnısından önine getürün, yir ise yisün yimez ise tursun gitsün dimiş idi. Oğlı olanı ağ otağa kızı olanı kızıl otağa kondurun, oğlı kızı olmayanı Allah Ta`âla kargayupdur, biz dahı kargaruz bellü bilsün dimiş idi.

     Oğuz bigleri bir bir gelüp yığnak olmağa başladı.

     Meğer Dirse Han dirler idi bir bigün oğlı kızı yoğ idi.

     Soylamış, görelüm hanum ne soylamış:

                 Salkum salkum tan yilleri esdüginde

            Sakallu bozaç turgay sayradukda

            Sakalı uzun tat eri banladukda

            Bidevi atlar issini görüp okradukda

            Aklu karalu seçilen çağda

            Göksi gözel kaba tağlara gün degende

            Big yigitler cılasunlar birbirine koyulan çağda

alar sabah Dirse Han kalkubanı yirinden örü turup kırk yigidin boyına alup Bayındır Hanun sohbetine gelür idi.

     Bayındır Hanun yigitleri Dirse Hanı karşuladılar. Getürüp kara otağa kondurdılar. Kara kiçe altına döşediler. Kara koyun yahnı­sından önine getürdiler. Bayındır Handan buyuruk böyledür hanum didiler. Dirse Han aydur: Bayındır Han benüm ne eksükligüm gördi, kılıcumdan mı gördi, suframdan mı gördi, benden alçak kişileri ağ otağa kızıl otağa kondurdı, benüm suçum ne oldı kim kara otağa kondurdı didi. Ayıtdılar: Hanum bu gün Bayındır Handan buyruk şöyledür kim oğlı kızı olmayanı Tanrı Ta`âla kargayupdur biz dahı kargaruz dimişdür didiler. Dirse Han yirinden örü turdı, aydur: Kalkubanı yigitlerüm yirünüzden örü turun, bu karayıp bana ya bendendür ya hatundandur didi.

     Dirse Han ivine geldi. Çağırup hatunına soylar, görelüm hanum ne soylar:

Soylama

      Aydur:

            Berü gelgil başum bahtı ivüm tahtı

            İvden çıkup yorıyanda selvi boylum

            Topuğında sarmaşanda kara saçlum 

            Kurılu yaya benzer çatma kaşlum

            Koşa bâdem sığmayan tar ağızlum

            Güz almasına benzer al yanaklum

            Kavunum viregüm düvlegüm

            Görür misin neler oldı

Kalkubanı Han Bayındır yirinden turmış, bir yire ağ otağ bir yire kızıl otağ bir yire kara otağ dikdürmiş, ı oğulluyı ağ otağa kızluyı kızıl otağa oğlı kızı olmayanı kara otağa kondurun, kara kiçe altına dögen, kara koyun yahnısından önine getürün, yir ise yisün, yimez ise tursun gitsün, anun kim oğlı kızı olmaya Tanrı Ta`âla anı kargayupdur biz dahı kargaruz dimiş. Ben varıçak gelübeni karşuladılar kara otağa kondurdılar, kara kiçe altuma döşediler, kara koyun yahnısından önüme getürdiler, oğlı kızı olmayanı Tanrı Ta`âla kargayupdur biz dahı kargaruz bellü bilgil didiler. Senden midür benden midür, Tanrı Ta`âla bize bir batman oğul virmez nedendür didi, soyladı:

Soylama

      Aydur:

            Han kızı yirümden turayım mı

            Yakan ile boğazundan tutayın mı

            Kaba ökçem altına salayın mı

            Kara polat  öz kılıcum elüme alayın mı

            Öz gevdenden başunı keseyin ıni

            Can tatlusın sana bildüreyin mi

            Alça kanun yir yüzine dökeyin mi

            Han kızı sebebi nedür digil mana

            Katı kazab iderem şimdi sana

didi.

     Dirse Hanun hatunı soylamış, görelüm ne soylamış, aydur: Hay Dirse Han, bana kazab itme, incinüp acı sözler  söyleme, yirün­den örü turgıl, ala çadırun yir yüzine dikdürgil, atdan aygır deveden buğra koyundan koç öldürgil, İç Oğuzun Taş Oğuzun biglerin üstü­ne yığnak itgil, aç görsen toyurgıl, yalıncak görsen tonatgıl, borçluyı borçından kurtargıl, depe kibi et yığ göl kibi kımız sağdur, ulu toy eyle, hâcet dile, ola kim bir ağzı du`âlının alkışı ile Tanrı bize bir bat­man ayal vire didi.

     Dirse Han dişi ehlinün sözi ile ulu toy eyledi, hâcet diledi: Atdan aygır deveden buğra koyundan koç kırdurdı. İç Oğuz Taş Oğuz biglerin üstine yığnak itdi. Aç görse toyurdı. Yalın görse tonatdı. Borçluyı borçından kurtardı. Depe kibi et yığdı göl kibi kımız sağ­durdı. El götürdiler hâcet dilediler. Bir ağzı du`âlınun alkışı ile Allah Ta`âla bir ayal virdi: Hatunı hâmile oldı, bir niçe müddetden sonra bir oğlan toğurdı. Oğlançuğını dayalara virdi saklatdı. At ayağı

külük ozan dili çevük olur. Eyegülü ulalur kapurgalu böyür. Oğlan on biş yaşına girdi. Oğlanun babası Bayındır Hanun ordusına karış­dı.

     Meger hanum, Bayındır Hanun bir buğası var idi, bir dahı buğrası var idi. Ol buğa katı taşa buynuz ursa un kibi ügidür idi. Bir yazın bir güzin buğa ile buğrayı savaşdururlar idi, Bayındır Han kalın Oğuz bigleri ile tamaşaya bakar idi, teferrüc ider idi.

     Meger sultanum, gine yazın buğayı saraydan çıkardılar. Üç kigi sağ yanından üç kişi sol yanından demür zencir ile buğayı tut­mışlar idi. Gelüp meydan ortasında koyu virdiler. Meger sultanum, Dirse Hanun oğlançuğı üç dahı ordu uşağı meydanda aşuk  oynar­lar idi. Buğayı koyu virdiler, oğlançuklara kaç didiler. Ol üç oğlan kaçdı. Dirse Hanun oğlançuğı kaçmadı, ağ meydanun ortasında bakdı turdı. Buğa dahı oğlana sürdi geldi. Diledi ki oğlanı helâk kıla ­idi. Oğlan yumruğı ile buğanun alnına kıya tutup çaldı, buğa götin götin gitdi. Buğa oğlana sürdi girü geldi. Oğlan yine buğanun alnına yumruğı ile katı urdı. Oğlan bu katla buğanun alnına yumruğını tayadı, sürdi meydanun başına çıkardı. Buğa ile oğlan bir hamle çekişdiler. İki talusınun üstine buğanun köpük turdı. Ne oğlan yener, ne buğa yener. Oğlan fikr eyledi, aydur: Bir tama direk ururlar, ol tama tayak olur, ben bunun alnına niye tayak olurın tururın didi. Oğlan buğanun alnından yumruğın giderdi, yolından savuldı. Buğa ayağ üstine turamadı, düşdi tepesinün üstine yıkıldı. Oğlan pıçağına el urdı, buğanun başını kesdi. Oğuz bigleri gelüp oğlan üstine yığnak oldılar, tahsin didiler. Dedem Korkut gelsün bu oğlana ad kosun, bilesinçe alup babasına varsun, babasından oğlana biglik istesün, taht alıvirsün didiler.

     Çağırdılar Dedem Korkut gelür oldı. Oğlanı alup babasına vardı. Dede Korkut oğlanun babasına soylamış, görelüm hanum ne soylamış:

      Aydur:

            Hey Dirse Han biglik virgil bu oğlana

            Taht virgil erdemlüdür

            Boynı uzun bidevi at virgil bu oğlana

            Biner olsun hünerlüdür

            Ağayıldan tümen koyun virgil bu oğlana

            Şişlik olsun erdemlüdür

            Kaytabandan kızıl deve virgil bu oğlana

            Yüklet olsun hünerlüdür

            Altun başlu ban iv virgil bu oğlana

            Kölge olsun erdemlüdür

            Çigni kuşlu cübbe ton virgil bu oğlana

            Geyer olsun hünerlüdür

Bayındır Hanun ağ meydanında bu oğlan cenk itmişdür, bir buğa öldürmiş senün oğlun, adı Buğaç olsun, adını ben virdüm yaşını Allah virsün didi. Dirse Han oğlana biglik virdi, taht virdi.

     Oğlan tahta çıkdı, babasınun kırk yigidin anmaz oldı. Ol kırk yigit hased eylediler, birbirine söylediler: Gelün oğlanı babasına kovlayalum, ola kim öldüre, gine bizüm `izzetümüz hörmetümüz anun babası yanında hoş ola artuk ola didiler.

     Vardı bu kırk yigidin yigirmisi bir yana yigirmisi dahı bir yana oldı. Evvel yigirmisi vardı, Dirse Hana bu haberi getürdi, aydur: Görür misin Dirse Han neler oldı, yarımasun yarçımasun, senün oğlun kür kopdı erçel kopdı, kırk yigidin boyına aldı, kalın Oğuzun üstine yorıyış itdi, ne yirde gözel kopdı ise çeküp aldı, ağ sakallu kocanun ağzın sögdi, ağ pürçeklü karınun südin tartdı, akan turı sulardan haber kiçe, arkurı yatan Ala Tağdan teber aşa, hanlar hanı Bayındıra haber vara, Dirse Hanun oğlı böyle bid`at işlemiş diyeler, gezdügünden öldügün yig ola, Bayındır Han seni çağıra, sana katı kazab eyleye, böyle oğul senün nene gerek, böyle oğul olmakdan olmamak yigdür, öldürsene  didiler. Dirse Han varun getürün öldü­reyim didi. Böyle digeç hanum ol nâmerdlerün yigirmisi dahı çıka geldi ve bir kov anlar dahı getürdiler. Aydur: Kalkubanı Dirse Han senün oğlun yirinden örü turdı, göksi gözel kaba tağa ava çıkdı, sen var iken av avladı kuş kuşladı anasınun yanına alup geldi, al şarabun itisinden aldı içdi, anası ile şohbet eyledi, atasına kasd eyledi, senün oğlun kür kopdı erçel kopdı, arkurı yatan Ala Tağdan haber kiçe, hanlar hanı Bayındıra haber vara, Dirse Hanun oğlı böyle bid`at eylemiş diyeler, seni çağırdalar, Bayındır Hanun katında sana kazab ola, böyle oğul nene gerek, öldürsene didiler. Dirse Han aydur: Varun getürün öldüreyim, böyle oğul mana gerekmez didi. Dirse Hanun nökerleri aydur: Biz senün oğlunı niçe getürelüm, senün oğlun bizüm sözümüz almaz, bizüm sözümüz ile gelmez, kalkubanı yiründen örü turgıl, yigitlerün ohşagıl boyuna algıl, oğluna uğragıl, yanuna alup ava çıkgıl, kuş uçurup av avlayup oğlunı ohlayup öldüre görgil, eger böyle öldürmez isen bir dürlü dahı öldürimezsin bellü bilgil didiler.

Soylama

            Salkum salkum tan yilleri esdüginde

            Sakallu bozaç turgay sayradukda

            Bidevi atlar issini görüp okradukda           

            Sakalı uzun tat eri banladukda

            Aklu karalu seçilen çağda

            Kalın Oğuzun gelini kızı bezenen çağda

            Göksi gözel kaba tağlara gün degende

            Big yigitler cılasunlar birbirine koyulan çağda

alar sabah Dirse Han yirinden örü turdı. Oğlançuğın yanına alup kırk yigidin boyına saldı, ava çıkdı.

     Av avladılar, kuş kuşladılar. Ol kırk nâmerdün bir kaçı oğlanun yanına geldi, aydur: Baban didi geyikleri kovsun getürsün benüm önümde depelesün, oğlumun at segirdigin kılıç çalışın ok atışın göre­yim, sevineyim kıvanayım güveneyim didi didiler. Oğlandur ne bilsün, geyigi kovar idi getürür idi babasınun öninde sinirler idi. Babam at segirdişüme baksun kıvansun, ok atışuma baksun güvensün, kılıç çalışuma baksun sevinsün dir idi. Ol kırk nâmerdler aydurlar: Dirse Han görür misin oğlanı, yazıda yabanda geyigi kovar senün önüne getürür, geyige atar iken ok ile seni urur öldürür, oğlun seni öldür­medin sen oğlunı öldüri görgil didiler.

     Oğlan geyigi kovar iken babasınun öninden gelüp gider idi. Dirse Han Korkut sinirli katı yayın eline aldı. Üzengüye kalkup katı çekdi, uz atdı, oğlanı iki talusınun arasında urup çakdı, yıkdı. Ok tokındı, alça kanı şorladı koynı toldı, bidevi atınun boynın kuçak­ladı yire düşdi. Diree Han istedi kim oğlançuğınun üstine gürleyüp  düşe idi. Ol kırk nâmerd komadı. Atınun cılavısın döndürdi, ordusına gelür oldı.

     Dirse Hanun hatunı oğlançuğumun ilk avıdur diyü atdan aygır deveden buğra koyundan koç kırdurdı, kanlu Oğuz biglerin toy­layayım didi. Yumurlanup yirinden örü turdı, kırk ince kızı boyına aldı, Dirse Hana karşu vardı. Kapak kaldurdı Dirse Hanun yüzine bakdı. Sağ ilen solına göz gezdürdi, oğlançuğını görmedi. Kara bağrı sarsıldı, düm yüregi oynadı, kara kıyma gözleri kan yaş toldı. Çağırup Dirse Hana soylar, görelüm hanum ne soylar:

            Berü gelgil başum bahtı ivüm tahtı

            Han babamun güyegüsi

            Kadın anamun sevgüsi

            Atam anam virdügi

            Göz açuban  gördügüm

            Könül virüp sevdügüm

            A Dirse Han

            Kalkubanı yiründen örü turdun

            Yilisi kara kazılık atun butun  bindün

            Göksi gözel kaba tağa ava çıkdun

            İki vardun  bir gelürsin yavrım kanı

            Karanu dünde bulduğum oğul kanı

            ­Çıksun benüm görür gözüm a Dirse Han yaman segrir

            Kesilsün oğlan emen süd tamarum yaman sızlar

            Saru yılan şokmadın ağça tenüm kalkup şişer

            Yalunuzça oğul görinmez bağrum yanar

            Kuru kuru çaylara su saldum

            Kara tonlu dervişlere nezirler virdüm

            Aç görsem toyurdum, yalınçak görsem tonatdum

            Depe kibi et yığdum, göl kibi kımız sağurdum

            Dilek ile bir oğul güç ile buldum

            Yalunuz oğul haberin a Dirse Han digil mana

            Karşu yatan Ala Tağdan  bir oğul uçurdun ise digil mana

            Kamın akan yügrük  sudan bir oğul akıtdun ise digil mana

            Aslan ile kaplana bir oğul yidürdün ise digil mana

            Kara tonlu azgun dinlü kâfirlere bir oğul aldurdun ise digil mana

            Han babamun katına ben varayım

            Ağır hazine bol leşker alayın

            Azgun dinlü kâfire ben varayım

            Paralanup kazılık atumdan inmeyinçe

            Yinüm ile alça kanum silmeyinçe

            Kol bud olup yir üstine  düşmeyinçe

            Yalunuz oğul yollarından dönmeyeyim

            Yalunuz oğul haberin a Dirse Han digil mana

            Kara başum kurban olsun bu gün sana

didi, zârılık eyledi ağladı. Böyle digeç Dirse Han hatunına cevab virmedi, ol kırk nâmerd karşu geldi, aydur: Oğlun sağdur esendür, avdadur, bu gün yarın kanda ise gelür, korkma kayurma, big serhoşdur cevab viremez didiler.

     Dirse Hanun hatunı kayıtdı girü döndi. Katlanımadı, kırk, ince kızı boyına aldı, bidevi ata binüp oğlançuğın isteyü gitdi. Kışda yazda karı buzı erinmeyen Kazılık Tağına geldi çıkdı. Alçakdan yüce yirlere çapup çıkdı. Baksa görse bir derenün içine karga kuzgun iner çıkar, konar kalkar. Bidevi atın ökçeledi, ol tarafa yorıdı.

     Meger sultanum, oğlan ol arada yıkılmış idi. Karga kuzgun kan görüp oğlanun üstine konmak ister idi. Oğlanun iki kelbçügezi var ­idi, kargayı kuzgunı kovar idi kondurmaz idi. Oğlan anda yıkıldukda boz atlu Hızır oğlana hazır oldı, üç katla yarasın eli ile şığadı, sana bu yaradan korkma oğlan ölüm yokdur tağ çiçegi anan südi ile senün yarana melhemdür didi, gayıb oldı. Oğlanun anası oğlanun üstine çapup çıka geldi. Baksa görse oğlançuğı alça kana bulaşmış yatur. Çağıruban oğlançuğına soylar, görelüm hanum ne soylar:

     Aydur:

            Kara kıyma gözlerün uyhu almış açgıl ahı

            On igiçe sünüçügün ören olmış yığşur ahı

            Tanrı viren tatlu canun seyranda imiş anıt ahı

            Öz gevdende canun var ise oğul haber mana

            Kara başum kurban olsun oğul sana

            Akar senün sularun Kazılık Tağı

            Akar iken akmaz olsun

            Biter senün otlarun Kazılık Tağı

            Biter iken bitmez olsun

            Kaçar senün geyiklerün Kazılık Tağı

            Kaçar iken kaçmaz olsun taşa dönsün

            Ne bileyin oğul arslandan mı oldı

            Yohsa kaplandan mı oldı ne bileyin oğul

            Bu kazalar sana nireden geldi

            Ol gevdende canun var ise oğul haber mana

            Kara başum kurban olsun oğul sana

            Ağız dilden bir kaç kelime haber mana

didi. Böyle digeç oğlanun kulağına ses tokındı. Baş kaldurdı, yalabıdak gözin açdı anasınun yüzine bakdı. Soylamış, görelüm hanım ne soylamış:

     Aydur:

                 Berü gelgil ak südin emdügüm kadunum ana

            Ağ pürçeklü izzetlü canum ana

            ­Akarlıda şularına kargamagıl

            Kazılık Tağınun günahı yokdur

            Biterlide otlarına kargamagıl

            Kazılık Tağınun suçı yokdur

            Kaçar geyiklerine kargamagıl

            Kazılık Tağınun günahı yokdur

            Arslan ile kaplanına kargamagıl

            Kazılık Tağınun şuçı yokdur

            Kargar isen babama karga

            Bu şuç bu günah babamdandur

Didi. Oğlan yine aydur: Ana ağlamagıl, mana bu yaradan ölüm yok­dur korkmagıl, boz atlu Hızır mana geldi, üç kerre yaramı sığadı, bu yaradan sana ölüm yokdur tağ çiçegi anan südi sana merhemdür didi. Böyle digeç kırk ince kız yayıldılar, tağ çiçegi divşürdiler. Oğ­Ianun anası emçegin bir sıkdı südi gelmedi, iki sıkdı südi gelmedi, üçincide kendüye zarb eyledi, katı toldı, sıkdı süd ile kan karışuk geldi. Tağ çiçegi ile südi oğlanun yarasına urdılar. Oğlanı ata bin­dürdiler, alubanı ordusına gitdiler. Oğlanı hekimlere ısmarlayup Dirse Handan sakladılar.

     At ayağı külük ozan dili çevük olur. Hanum, oğlanun kırk günde yarası onaldı, sapa sağ oldı. Oğlan ata biner kılıç kuşanur oldı, av avlar kuş kuşlar oldı. Dirse Hanun haberi yok, oğlançuğın öldi bilür.

     Ol kırk nâmerdler bunı tuydılar, ne eyleyelüm diyü tanışdılar. Dirse Han eger oğlançuğın görür ise arturmaz bizi hep kırar didiler. Gelün Dirse Hanı tutalum, ağ ellerin ardına bağlayalum, kıl sicim ağ boynına takalum, alubanı kâfir illerine yönelelüm diyü Dirse Hanı tutdılar. Ağ ellerin ardına bağladılar, kıl sicim boynına takdılar, ağ etinden kan çıkınça dögdiler. Dirse Han yayan bunlar atlu yorıdılar, alubanı kanlu kâfir illerine yöneldiler. Dirse Han tutsak oldı gider. Dirse Hanun tutsak olduğından Oğuz biglerinün haberi yok.

     Meğer sultanum, Dirse Hanun hatunı bunı tuymış. Oğlançuğına karşu varup soylamış, görelüm hanum ne soylamış, aydur: Görür misin ay oğul neler oldı, sarp kayalar oynanmadı yir obrıldı, ilde yağı yoğ iken senün babanun üstine yağı geldi, ol kırk nâmerd babanun yoldaşları babanı tutdılar, ağ ellerin ardına bağladılar, kıl sicim ağ boynına takdılar, kendüler atlu babanı yayak yorıtdılar, alubanı kanlu kâfir illerine yöneldiler, hanum oğul kalkubanu yiründen örü turgıl, kırk yigidin boyuna algıl, babanı ol kırk nâmerdden kurtargıl, yorı oğul, baban sana kıydı ise sen babana kıymagıl didi.

     Oğlan anasınun sözin şımadı. Buğaç Big yirinden örü turdı, kara polat öz kılıcın biline kuşandı, ağ tozluça katı yayını eline aldı, altun cıdasın kolına aldı, bidevi atını tutdurdı butun bindi, kırk yi­gidin boyına aldı, babasınun ardınça yortup gitdi.

     Ol nâmerdler dahı bir yirde konmışlar idi, al şarabun itisinden içerler idi. Buğaç Han çapup yetdi. Ol kırk nâmerd dahı bunı gör­diler. Ayıtdılar: Gelün varalum şol yigidi tutup getürelüm, ikisini bir yirde kâfire yetürelüm didiler. Dirse Han aydur: Kırk yoldaşum aman, Tanrınun birligine yokdur güman, menüm elümi şişün, kolça kopuzum elüme virün, ol yigidi döndüreyim, gerek beni öldürün gerek dirgürün, koyu virün didi. Elini şişdiler, Kolça kopuzın eline virdiler. Dirse Han oğlançuğı idügin bilmedi, karşu geldi. Soylar, görelüm hanum ne soylar:

     Aydur:

          Boynı uzun bidevi atlar gider ise menüm gider

       Senün de içinde binidün var ise yigit digil mana

       Savaşmadın urışmadın ah vireyim döngil girü

       Ağayıldan tümen koyun gider ise menüm gider

       Senün de içinde şişligün var ise digil mana

       Savaşmadın urışmadın alı vireyim döngil girü

       Kaytabandan kızıl deve gider ise menüm gider

       Senün de içinde yükletün var ise digil mana

       Şavaşmadın urışmadın alı vireyim döngil girü

       Altun başlu ban ivler gider ise benüm gider     

       Senün de içinde odan var ise yigit digil mana

       Savaşmadın urışmadın alı vireyim döngil girü     

       Ağ yüzlü ala gözlü gelinler gider ise benüm gider

       Senün de içinde nişanlun var ise yigit digil mana

       Savaşmadın urışmadın alı vireyim döngil girü

       Ağ sakallu kocalar gider ise menüm gider

       Senün de içinde ağ sakallu baban var ise yigit digil mana

       Savaşmadın urışmadın kurtarayım döngil girü

       Menüm içün geldün ise oğlançuğum öldürmişem

SdU

____